Өсімдіктердің генетикалық ресурстары Қазақстан Республикасының азық-түлік және технологиялық қауіпсіздігінің негізі болып табылады

Дүниежүзілік өсімдік генетикалық ресурстарын (ӨГР) жұмылдыру, оларды зерделеу, тәжірибелік селекцияда пайдалану және консервациялау Қазақстан Республикасының азық-түліктік және технологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығы өндірісі прогресінің маңызды критерийі болып табылады.

Генетикалық биоәртүрлілік жүйесін сақтау әрбір мемлекеттің басты қағидасы екені шындық. Тек ӨГР сақтау саласындағы ғылыми бағдарламаларды қолдау арқылы ғана елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және генетикалық эрозияны азайтуға болады. Сондықтан да бүгінгі күні күн тәртібінде – генетикалық ресурстарды сақтау жөніндегі Ұлттық банк құру, оның арсеналында тұқым коллекцияларын төмен температурада сақтауға арналған заманауи жабдықтарды құру керек. Бұл өз кезегінде ӨГР-ы, оның ішінде өндірілетін сорттардың кепілді сақталуын қамтамасыз етеді. Және жиі көбеюмен байланысты үлгілердің ластануын азайтады. Өміршеңдігін сақтау үшін тұқымдар мен өсімдіктердің әртүрлілігін бір жерде шоғырландыруға мүмкіндік береді. ФАО (2009) мәліметтері бойынша әлемде 1750 генбанк бар, оларда 7,4 млн. түр сақталады. Бұл ретте әлемнің ең ірі 4 ұлттық генбанктері анықталды. Олар, Қытай ауылшаруашылық ғылымдары академиясының Өсімдіктердің ұрықтары ресурстары институты (391919 қосылу), АҚШ, Генетикалық ресурстарды сақтау ұлттық орталығы (508994 қосылу), Үндістан, Өсімдіктердің генетикалық ресурстарының ұлттық бюросы (366333 қосылу) , Ресейдің Н.И. Вавилов атындағы Бүкілресейлік өсімдік генетикалық ресурстар институтын атауға болады. (322238 үлгі). 100 мыңнан астам холдингтер мен ұлттық генбанктер бар. Олар Бразилияда, Канадада, Германияда, Жапонияда және Кореяда орналасқан.

Қазақстан Республикасы бұрынғы ТМД елдері арасында 4-ші орында. Елімізде генетикалық жинақтардың жалпы көлемі 64 000 үлгіні құрайды. Өсімдіктердің генетикалық ресурстарын зерттеу және сақтау саласындағы жұмыстарды Қазақстанның бірқатар ғылыми-зерттеу институттары жүргізеді: Қазақ НИИЗИР, Қарағанды, Қарабалық, Шығыс Қазақстан, Орал, Ақтөбе ШОС және т.б.

Сонымен бірге А.И. Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының да жинақтары бар. Мұнда еліміздің ауыл шаруашылығы дақылдарының 7000-нан астам коллекциялық үлгілерін сақтайды, оның 75%-ға жуығы дәнді және дәнді дақылдар. Бұл Қазақстанның солтүстігіндегі жаздық бидай, арпа және сұлы генофондының негізгі топтамаларының бірі. Республиканың солтүстік өңірінде дәнді дақылдардың негізгі егістік алқаптары (80%) шоғырланған, бұл астық өндірісін және оны өңдеуді дамытудың ең перспективалы орыны екендігін білдіреді. Өйткені, Солтүстік Қазақстанның топырақ-климаттық әлеуеті ішкі және әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті жоғары сапалы астықтың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Дегенмен, қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығының тиімділігін анықтаушы факторлардың бірі сорт болып табылады. Ол өнімділігі мен сапасымен бірге жоғары экологиялық икемділікке ие, биотикалық және абиотикалық орта факторларына төзімді болуы керек. Генетикалық әртүрлілікті кеңейту селекциялық жетістіктерді айтарлықтай жақсартуға, жаңадан жасалған сорттардың өнімділік әлеуетін арттыруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде мемлекетіміздің азық-түлік және технологиялық қауіпсіздігін нығайтады.

Долинный Ю.Ю. Дәнді дақылдардың генетикалық ресурстары зертханасының меңгерушісі