Өзгермелі климаттық жағдайларда астықтың егін жинау алдындағы өну мәселелері

Тамыз айының үшінші онкүндігі мен қыркүйек айының бірінші онкүндігінде ауа-райы жаңбырлы болды. Бұл тамырда тұрған масақ пен дестедегі дәннің өнуіне әкелді. Егін жинау кезінде байқалатын ылғалдылық деңгейінің жоғарылауы және тамырдың өнуі тұқымдағы қайтымсыз биохимиялық процестерге әкеледі. Өскін мен тамыр пайда болып, ал қоректік заттар альфа-амилаза кешенінің гидролитикалық ферменттеріне ұшырайды. Нәтижесінде крахмал ішінара қантқа айналып, ылғалды босатып, ыдырауға ұшырайды.

Мұндай дәнді ұнтақтау кезінде ұн шығымының күрт төмендеуі байқалады, ал алынған қамырдың физикалық қасиеттері айтарлықтай нашарлайды. Осындай ұннан жасалған нан айтарлықтай сипаттамаларға ие, олар: оның көлемі азаяды, тығыз және жабысқақ үгінді болады және қыртысы айқын жыртылған және айқын сұр реңгі бар бозғылт көрініске ие болады. Мұндай нанды кесу қиынға соғады және ол тез ескіреді, бұл оның жарамдылық мерзімін айтарлықтай қысқартады. Сонымен қатар, ашыту белсенділігінің жоғарылауы нанға уыт хош иісі мен қышқыл дәм береді. Егін жинау алдындағы өну нәтижесінде астықтың мал азықтық құндылығы айтарлықтай төмендейді.

Солтүстік Қазақстанда бұл құбылыс өте сирек кездеседі. Тамырдағы астықтың өнуі сапа көрсеткіштерінің төмендеуіне, әсіресе құлау санының төмендеуіне әкеледі. Сонымен қатар тұқымның өнгіштігінің төмендеуіне әкеледі. Әдеби дереккөздердің мәліметтері бойынша, партияда дәндердің 50% өнген болса, егін жинаудан кейін өнгіштігі 89%, 3 айдан кейін - 62%, 9 айдан кейін - 58% болады.

Климаттың жаһандық өзгеруіне байланысты селекция саласында тамырдағы астықтың егін жинауға дейінгі өнуіне төзімділігі өзекті мәселе болып отыр. Төзімді бидай сорттарын шығару және бейімдеу стратегиялары өзгермелі климаттық динамика жағдайында біздің ауылшаруашылық тәжірибеміздің тұтастығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін өте маңызды.