2024 жылгы BR22885719 Ғылыми-техникалық бағдарламаның нәтижелері

Ғылыми-техникалық бағдарламаның атауы:

«Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтары үшін өзгермелі климат жағдайында ауыл шаруашылығы өнімдерін рентабельді өндіру үшін тұрақты егіншілік жүйелерін құрастыру және енгізу»

Бағдарламаның мақсаты: Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтары үшін табиғи ресурстарды, агроклиматтық әлеуетті тиімді пайдалану, егіншілік жүйелерін, су үнемдеу технологияларын, рентабельді, экономикалық даму және экологиялық қауіпсіздік үшін цифрландыру құралдарын қарқындату негізінде ауыл шаруашылығы өнімдерін орнықты өндіру

Бағдарламаның міндеттері:

1-Агроклиматтық әлеуетін тиімді пайдалану негізінде егістікті пайдалану құрылымын жетілдіру, өсімдік шаруашылығын әртараптандыру, жеміс алмастыру ауыспалы егістерін жетілдіру, өзгермелі климат жағдайында ауыл шаруашылығы өнімін рентабельді өндіру үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын елдің агроэкологиялық аймақтары бойынша ұтымды орналастыру;

2-Эрозиялық процестер көріністерінің, ғарыштық және жердегі зондтауды, ГАЖ-технологияларды қолданудың сыни параметрлерін негіздеу негізінде топырақты деградациядан ұшыраған (жел және су эрозиясынан, агробиоәртүрліліктің жоғалуынан, топырақ құнарлылығының төмендеуінен) қорғаудың технологиялық жүйелерін жетілдіру. Деградацияға ұшыраған топырақты мелиорациялау, қалпына келтіру және жақсартудың технологиялық әдістерін негіздеу және әзірлеу (тәлімі, суару);

3-Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, топырақты өңдеу және себу жүйелерін жетілдіру, өсімдік шаруашылығын әртараптандыру, биологиялық тыңайтқыштар, өсімдіктердің өсуі мен дамуының биостимуляторлары, өсімдіктерді қорғаудың биологиялық әдістері негізінде ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің орнықты, төмен шығынды, топырақ-ресурс үнемдейтін жүйелерін; елдің әртүрлі топырақ-климаттық аймақтары үшін цифрлық технологияларды пайдалана отырып, жоғары тиімді механикаландыру құралдарын әзірлеу;

4 - Агроклиматтық ресурстарды тиімді пайдалану, өсімдіктердің биологиялық әлеуеті, топырақты өңдеудің жаңа жүйелері, өсімдіктердің минералды макро және микро тыңайтқыштарын сараланған қолдану, өсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғаудың интеграцияланған жүйелері, өсімдіктердің өсуі мен дамуын ынталандырушылар және елдің әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарына арналған.бағдарламалық өнімдерді (ГАЖ, жерлері қашықтықтан зондтау ЖҚЗ деректері) және басқа да интернет-заттар) пайдалану негізінде тұрақты өнімді ауылшаруашылық агроценоздарының моделін әзірлеу;

5- Топырақты өңдеу және себу жүйелерін, агробиоалуантүрлілікті жетілдіру, биологиялық және қалпына келтіретін егіншілік қағидаттарында биологиялық ауыспалы егістер мен жабынды дақылдармен ауыспалы егістерді пайдалану негізінде топырақ жай күйін (физикалық, химиялық және биологиялық параметрлерді) жақсарту бойынша ұсынымдар әзірлеу және олардың топырақ көміртегінің өзгеруіне, ауыл шаруашылығы өнімінің сапасына және экожүйелік жағдайларға әсерін анықтау;

6 - "Ақылды суару" қағидаттарында заманауи суару технологиялары мен техникасын пайдалана отырып, егістік өнімділігін 2,5 есе арттыру үшін суармалы жерлерде дәнді, бұршақ, майлы және техникалық дақылдарды өсірудің жаңа, су үнемдейтін, тиімді технологияларын әзірлеу;

7-Елдің әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарындағы ауыл шаруашылығы құрылымдары мен фермер қожалықтары деңгейінде цифрлық платформалар құралдарын (өсімдіктердің өсуі мен дамуын, өнімділігін, қоректендіру және өсімдіктерді қорғау құралдарын сараланған қолдануды мониторингтеу) пайдалана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының өсуі мен дамуын басқару негізінде климатқа бағдарланған және бәсекеге қабілетті технологиялық өсіру жүйелерін трансфері және бейімдеу

Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде ауыл шаруашылығы агроландшафттарының агроклиматтық әлеуетін тиімді пайдалану, ауыл шаруашылығы дақылдарын елдің агроэкологиялық аймақтары бойынша ұтымды орналастыру үшін жер пайдалану аумақтарында дәнді, майлы, бұршақ, мал азығы дақылдарының ұтымды арақатынасы негізінде егістікті пайдаланудың экономикалық және экологиялық негізделген құрылымы әзірленіп, ұсынылатын болады.

- Топырақты деградациядан қорғаудың технологиялық жүйелеріне эрозия процестерінің аймақтарын анықтау, ғарыштық және жерүсті зондтау және ГАЖ технологияларын пайдалану негізінде эрозия процестерінің маңызды топырақ-климаттық параметрлерін негіздеу кіреді. Деградацияға ұшыраған топырақтарды мелиорациялау, қалпына келтіру және жақсартудың технологиялық әдістері (топырақ өңдеу, агробиоәртүрлілік) әзірленеді және негізделеді.

- Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің орнықты, аз шығынды, топырақ-ресурс үнемдегіш жүйелері табиғи ресурстардың әлеуетін ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің өзіндік құнын төмендетуге негізделетін болады. Ауылшаруашылық дақылдарын өсіру жүйелері топырақ айырмашылықтарының өзгеруін, қоректік заттардың құрамын, минералды, биологиялық тыңайтқыштарды сараланған қолдануды, өсімдіктердің өсуі мен дамуының биостимуляторларын, өсімдіктерді қорғаудың биологиялық әдістерін ескере отырып ұсынылады; елдің әртүрлі топырақ-климаттық аймақтары үшін цифрлық технологияларды пайдалана отырып, жоғары тиімді механикаландыру құралдары;

- Климаттың өзгеру үрдістері мен болжамды есептеулерін, топырақ-климаттық айырмашылықтарды, агроклиматтық ресурстарды, өсімдіктердің биологиялық әлеуетін есепке алу негізінде тұрақты өнімді ауыл шаруашылығы агроценоздарының моделі әзірленетін болады. Модель бағдарламалық өнімдерді (геоақпараттық жүйелер, жерді қашықтықтан зондтау деректері және елдің әртүрлі топырақ - климаттық аймақтарына арналған басқа да интернет-заттар) пайдалану негізінде минералды макро және микро тыңайтқыштарды, өсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғаудың интеграцияланған жүйелерін, өсімдіктердің ерте даму сатысындағы өсімдіктердің өсуі мен дамуын ынталандырушыларды саралап қолдануды көздейді.

- Жерді пайдалану практикасын өзгерту, топырақтың механикалық бұзылуын азайту, тұрақты топырақ жамылғысы, ауылшаруашылық дақылдарының жер үсті және жер асты биомассаларының агробиоалуантүрлілігі, биологиялық және қалпына келтіретін егіншілік қағидаттарында жамылғы дақылдарын пайдалану негізінде топырақ -, ресурс үнемдегіш егіншілік топырақ көміртегінің өзгеруіне, топырақ сапасына және экожүйелік жағдайларға оң әсер етеді;

- Тамшылатып, топырақ астын суару тәсілдерін, бүрку тәсілдерін салыстырмалы зерделеу негізінде егістіктің өнімділігін 2,5 есе арттыру үшін дәнді, бұршақты, майлы және техникалық дақылдарды суарудың тиімді, су үнемдейтін технологиялары "ақылды суару" қағидаттарында ғылыми негізделетін болады.

- Ғылыми зерттеулердің нәтижелері бірінші кезеңде ғылыми-өндірістік тексеруден өтеді және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер (фермерлік шаруашылықтар) деңгейінде бейімделеді. Цифрлық платформа құралдарын пайдалана отырып, дақылдардың өсуі мен дамуын басқару негізінде климатқа бағытталған және бәсекеге қабілетті технологиялық өсіру жүйелері (өсімдіктердің өсуі мен дамуын, өнімділігін, азық-түлік пен өсімдіктерді қорғау құралдарын сараланған пайдалануды бақылау) шаруа қожалықтары үшін қаржылық шығындар мен пайданың тиімді арақатынасын қамтамасыз ететін нақты Климаттық оңтайландырылған егіншілік тәжірибелеріне инвестициялау үшін нұсқаулар және тәуекелдер болады.

Пилоттық және базалық ауыл шаруашылығы құрылымдарында және фермерлік шаруашылықтар деңгейінде білімді тарату мақсатында 15 далалық семинар, 3 тренинг-курс, 10 "Дала күні" өткізілетін болады. Ауыл және су шаруашылығы мамандары мен Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы суармалы аймақтың фермерлері үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің су үнемдейтін технологияларын көрсету жүргізіледі.

2024 жылы Бағдарламаны іске асыру барысында алынған негізгі нәтижелер:

Климаттың өзгеруі экологиялық және өндірістік жүйелерге, ауылшаруашылығы өнімдерін өндірудің тұрақтылығына әсер ететіні анықталды. Зерттеулерге топырақтың деградациясын бақылау, топырақты өңдеуді қысқарту негізінде жерді пайдалану тәжірибесінің тұрақты қарқындылығы, қалпына келтіретін егіншілік қағидаттары, нақты егіншілікке негізделген қорларды үнемдейтін қоректену және өсімдіктерді қорғау режимдері, минералды және биологиялық тыңайтқыштардың қатты және сұйық түрлерін мақсатты қолдану, өсімдіктердің өсуі мен дамуын ынталандырушылар, жабық дақылдарды пайдалану, ауыспалы егістер мен агробиоалуантүрлілікті әртараптандыру, "ақылды суару" қағидаттары бойынша суарудың жаңа әдістері кіреді.

Себу және топырақ өңдеудің топырақ, қорүнемдегіш жүйелерін ұзақ уақыт қолдану, агробиоалуантүрлілік топырақтың сапасын жақсартады, құрғақшылық пен ыстықтың әсерін төмендетеді, экологиялық тұрақтылықты арттырады.

Егістікті пайдалану құрылымын жетілдіру нарықта сұранысқа ие рентабельді ауыл шаруашылығы дақылдарын бейімдеу негізінде агроклиматтық әлеуетті, өсімдіктердің биологиялық әлеуетін тиімді пайдалану үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын жер пайдалану аумағында ұтымды орналастыруға, жемісалмаспалы ауыспалы егістерін қарқындатуға бағытталған.

Көпжылдық климаттық көрсеткіштерді талдау көрсеткендей, соңғы 34 жылдағы жылдың суық кезеңіндегі жауын-шашын мөлшері Қазақстанның барлық 9 облысында өсу үрдісіне ие, бұл топырақтың көктемгі ылғал қорының өсуін болжайды. Соңғы 34 жылдағы вегетациялық кезеңдегі жауын-шашын мөлшері Қазақстанның барлық 9 облысында төмендеу үрдісіне ие, бұл ауыл шаруашылығы дақылдарының ылғалмен қамтамасыз етілуінің төмендеуін болжайды. Соңғы 34 жылдағы жаз айларында 5^оС-тан жоғары тиімді ауа температурасының жиынтығы барлық 9 облысында өсу үрдісіне ие, бұл жаздық дақылдар үшін қолайсыз ыстық күндер санының өсуін болжайды. Соңғы 34 жылда ГТК құрғақшылық индексі (гидротермиялық коэффициент) Қазақстанның барлық 9 облысында төмендеу үрдісіне ие, яғни вегетациялық кезеңнің құрғақшылығы күшейе түсуде. Қазақстанның батыс және оңтүстік облыстарында айтарлықтай төмендеу байқалады.

Алдын ала алынған нәтижелер дәнді, майлы, бұршақ дақылдарының жиынтығы бар жемісалмаспалы ауыспалы егісі экономикалық тұрғыдан тиімді екенін көрсетеді. Күнбағыс-бидай-асбұршақ-бидай жемісалмаспалы ауыспалы егіс алқабының 1 гектары - 45000.00 теңге (шамамен 90,0 АҚШ доллары) ең көп таза пайданы қамтамасыз етеді.

Жемісалмаспалы ауыспалы егістегі кәдімгі қара топырақ аймағында жаздық бидайды жасымық дақылынан кейін өсіру тиімді. Жаздық бидайдың өнімділігі өсімдіктердің топырақ арқылы қоректенуіне байланысты сүр танап пен жасымықтан кейін бір деңгейде қалыптасады, сәйкесінше - 27,7 және 26,6 ц/га. Вегетациялық кезеңде жауын-шашынның түсуі шектелмеген жағдайда, топырақ пен атмосфераның азотын жинақтайтын және келесі жылы өсімдіктерді топырақпен қоректендіретін дақылдарға назар аударған жөн. Қостанай облысының жағдайында жасымық дақылы қолайлы болып келген 2023 жылдан кейін топырақ азотын сүр танап деңгейіне дейін жинақтады, сәйкесінше жасымықтан кейін 8,5 мг/кг топыраққа және сүр танаптан кейін 9,3 мг/кг топыраққа құрады. Жаздық бидай дәнінің ең жақсы сапасы ауыспалы егісте сүр танаптан, жасымық пен зығырдан кейін орналастырылған кезде қалыптасады. Клейковина мөлшері сәйкесінше 27,5; 26,8 және 25,6% құрады.

Жасымықтың ең жоғары өнімділігі тұқымды себу мөлшері 1,9 млн. дана/га болғанда, ал қыша дақылының ең жоғары өнімділігі тұқымды себу мөлшері 1,7 млн. дана/га болғанда қалыптасады.

Солтүстік Қазақстан облысы жағдайында жоғары өнімділікті майлы, бұршақ дақылдары қалыптастырады. Бұл деректер осы дақылдарды жемісалмаспалы ауыспалы егісте орналастыру және олардың аумағын ұлғайту қажеттілігін растайды. Жаздық бидайдың ең жоғары өнімділігі асбұршақ дақылынан кейін себілген жағдайда қалыптасады.

Қазақстанның солтүстік облыстарының әлсіз еңіс жерлерінде топырақты эрозиядан қорғау әдістері болмаған кезде еріген сулардың қарқынды, реттелмейтін ағыны және топырақтың шайылуы орын алады. Егер 2018 жылы зерттелетін алаңдағы уақытша және тұрақты су ағындарының саны 2357 гектарда – 81 дана болса, 2019 жылы – 122, 2020 жылы – 81 дана, ал 2024 жылы су ағындарының саны – 230 дана өсті, ұзындығы әртүрлі, мысалы, көлемі 266 м² тәжірибелік учаскеден шартты түрде 140 м³ немесе 175 т. топыраққа дейін шайылады, ол дегеніміз 35 кг органикалық заттар, 2,6 кг азот нитраты, 1,2 кг қол жетімді фосфор, 54,2 кг метаболикалық калий және 0,5 кг күкірт. 4 жыл ішінде жыраның көлемі 145% - ға, ал ауданы 4 есе немесе 363% - ға ұлғайды. Жерді пайдалану аумағындағы эрозиялық процестердің көріністерінің әзірленген цифрлық карталары олардың ауқымын бағалауға және эрозияға қарсы іс-шараларды әзірлеуге мүмкіндік береді.

Әзірленген спектрлік карталар ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігі мен жер бедері арасындағы байланысты орнатуға мүмкіндік береді. Рельефке, климатқа байланысты танаптардағы кеңістіктік әртүрлілік орнатылды. Беткейлердің тіктігі, экспозициясы, рельефі, топырақ түзуші жыныстары, топырақтың гранулометриялық құрамы, топырақ айырмашылықтары, құнарлылық карталары әзірленген цифрлық карталар бастапқы ақпарат болып табылады және ауыл шаруашылығы өнімдерін тұрақты өндіру үшін адаптивті-ландшафттық технологияларды әзірлеуге мүмкіндік береді.

Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайында жерді рекультивациялау кезінде топырақты негізгі өңдеуге 3,5 тонна/га дозада биомелиорантты қолдану отандық мақта сорты "Мақтаарал 5027" өнімділігін 31,2 ц/га дейін арттырды және мақта өсірудің дәстүрлі технологиясымен салыстырғанда мақта өнімділігінен 4,6 ц/га-ға және мақта өсірудің басқаәдістерімен салыстырғанда 2,0–3,0 ц/га- ға жоғары өнімді қалыптастырды.

Солтүстік Қазақстан облысының қара топырақты жағдайында жоғары рентабельділікті жемісалмаспалы ауыспалы егістер қамтамасыз етеді, ол майлы және бұршақты дақылдарға жоғары сатып алу бағасымен байланысты. Жемісалмаспалы ауыспалы егістің рентабельділігі 45,0% және одан жоғары көрсеткішті құрайды.

Қостанай облысының қара топырақ жағдайында сүр танапта топырақты механикалық өңдеуді қысқарту топырақтың 20-30 см қабатындағы топырақтың тығыздығын арттырады. Топырақтың 0-30 см қабатының тығыздығы дәстүрлі топырақ өңдеу жүйесінде - 1,17-1,19 г/см³ және топырақты химиялық дайындауда - 1,30 г/см³ аралығында болды.

Ылғалды жыл жағдайында 20 кг/га әсер етуші зат дозасында азотты тыңайтқыштарды енгізу жаздық бидайдың өнімділігін - 6,8-9,4 ц/га-ға арттырады және сапалы астық қалыптастырады.

Жауын-шашын жеткілікті вегетациялық кезеңде майлы зығырды жинаудың тиімді әдісі екі фазалы жинау болып табылады: дестеге шабу және оны бастыру. Мұндай жағдайларда дақылдарды десикациялау қайталанатын жауын-шашын қаупімен және қаржылық шығындардың өтелуімен байланысты.

Оңтүстік Қазақстан облысының егіншілік жағдайында күздік бидайды тікелей себу оның өнімділігін 30,5 ц/га дейін арттырады. Топырақты өңдеудің дәстүрлі және минималды жүйесі кезінде астық өнімділігінің көрсеткіштері тиісінше 28,1 және 28,9 ц/га құрайды.

Ағымдағы жылдың ылғалды жағдайында дәнді дақылдардың септориоз, гельминтоспориоз, кладоспориоз-альтернариоз, қызыл-қоңыр дақпен зақымдануы Солтүстік Қазақстанның барлық өңірлерінде 25-тен 75% құрады. Бұршақ дақылдары мен майлы дақылдар фузариоз, аскохитоз, антракноз, тат, ақ және сұр шірік, альтернариоз, бактериоз, вертицилиозды солу және фитопатогендердің басқа түрлерімен қатты залалданды. Топырақты өңдеу жүйелерінде ауруларға қарсы фунгицидтерді қолдану тиімділігі - 63,0-86,4 % құрады. Препараттар кешенін қолдану дәстүрлі топырақ өңдеу жүйесінде - 0,74–2,1есе, минималды топырақ өңдеу жүйесінде - 0,74-2,2 есе және No-Till жүйесінде - 0,68-1,9 есе ақталады.

Алматы облысы жағдайында No-Till жүйесіндегі сұр топырақтарда топырақтың тығыздығы аударып және минималды өңдеумен (1,16-1,19 г/см³) салыстырғанда 0,10-0,13 г/см³ артып, 1,21-1,23 г/см³ құрады. Бұл топырақтардағы күздік бидайдың өнімділігін аударып жырту бойынша 3,45 т/га, топырақты өңдеудің минималды жүйесі бойынша - 3,96 т/га және No-Till жүйесі бойынша - 2,85 т/га қалыптастырды.

Қара топырақ жағдайында дәнді-майлы құрамды қоспаны жабын дақылы ретінде пайдалану басқа қоспалармен салыстырғанда топырақтағы жалпы азоттың мөлшерін арттырады. 0-20 см қабатындағы аммонификациялаушы бактериялардың ең көп саны бұршақ-майлы қоспаны (бұршақ+қыша) қолданған кезде байқалады. Аммонификаторлардың саны максималды болды және 10,0 млн.КОЕ/г а.с.п., 9,4 млн.КОЕ/г а.с.п.және 8,6 млн.КОЕ/г а.с.п. құрады.

Алматы облысының сұр топырақтарында соя, вика, вика-сұлы қоспасы және сұлы дақылдарын себу азоттың, фосфордың жиналуына оң әсер етеді, топырақтың тығыздығын төмендетеді, агрономиялық құнды агрегаттардың құрамын 62,6-64,2%-ға дейін және суға берік агрегаттарының құрамын > 0,25 мм-ден астам арттырады.

Алматы облысының Іле Алатауы суармалы аймағы жағдайында тамшылатып суару және топырақ асты арқылы тамшылатып суару тиімдірек болып табылады, бұл жүгерінің өнімділігін басқа суару әдістерімен салыстырғанда 11,4 – 17,8% - ға арттырады.

Зерттеудің бірінші жылының нәтижелеріне сәйкес климаттық ресурстарды тиімді пайдалану, топырақты өңдеуді қысқарту, тікелей себу, өсімдіктердің қоректенуін интенсификациялау, ұшу аппараттарын пайдалана отырып аурулардың, зиянкестер мен арамшөптердің дамуын сараланған бақылау негізінде топырақ өңдеудің және себудің климатқа бағдарланған топырақ, қорүнемдегішжүйесі климаттың теріс әсерін болдырмауға мүмкіндік береді, егістік өнімділігін 26,8-47,2%-ға арттырады, өнімнің өзіндік құнын 14,3-15,4% төмендетеді, астықтың жоғары сапасын қамтамасыз етеді.

Зерттеулер тәжірибелік, базалық шаруашылықтарда, атап айтқанда Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық жағдайларында нақты өндіріс жағдайында ғылыми-өндірістік тексеруден және бейімделуден өтті. 20 фермер қожалығы мен ірі ауыл шаруашылығы құрылымдарының базасында ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін басқарудың жаңа технологиялары мен рентабельді әдістері, "ақылды суару"қағидаттарында суарудың жаңа әдістері негізінде жергілікті топырақ-климаттық жағдайларға бейімделу бойынша ғылыми-өндірістік сынақтар, трансферт өткізілді.

Теориялық тұрғыдан қолданбалы ғылым мен егіншілік жүйелерін жетілдіру үшін "климат-топырақ-өсімдік" ортасындағы жаңа, бастапқы заңдылықтар алынды.

Ұлттық ауқымда - табиғи және мәдени агроценоздарды, климаттық өзгерістерді ұтымды пайдаланудың жаңа стратегиялары мен басымдықтары табиғи және климаттық әлеуетті тиімді және өнімді пайдаланудың, топырақтың саулығын сақтаудың, топырақтың деградациясын бақылаудың ғылыми негізі болып табылады.

Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің климатқа бағдарланған, топырақ, қорүнемдегіш жүйелерінің әзірленіп жатқан қағидаттары тұрақты, климатты оңтайландырылған өсіру жүйелерін одан әрі жетілдірудің негізі болып табылады. Өсірудің өзіндік құны төмен тұрақты, климатқа бағдарланған егіншілік жүйелерін әзірлеу, ақпараттық технологиялар элементтерін, заманауи ауылшаруашылық машиналары мен аспаптық құралдарды қолдану, интенсификацияны экологияландыру басым бағыты болып келеді.

Ғылыми зерттеулер жүргізу жөніндегі зерттеу тобының құрамы

2024 жылы жарияланған мақалалар мен патенттердің тізімі

Патенттер

1.Қияс А.А. Способ накопления питательных элементов в почве при возделывании сельскохозяйственных культур в севообороте – Өнертабысқа патент № 36707 19.04.2024 ж.

2. Тулеева А.К., Нелис Т.Б., Давыдова В.Н., Кочоров А.С. – Способ регулирования численности пшеничного трипса на посевах яровой пшеницы. - Өнертабысқа патент №36706 19.04.2024 ж.

3. Кочоров А.С., Харитонова А.С., Базарбаев Б.Б., Утельбаев Е.А. – Способ борьбы с ржавчинными заболеваниями чечевицы - Өнертабысқа патент № 36856 19.07.2024 ж.

Отандық басылымдардағы мақалалар

1. Крадецкая О. О. Мамыкин, Е. В., Дашкевич, С. М., Утебаев, М. У., Чилимова, И. В. Влияние технологий возделывания и доз внесения удобрений на качество зерна яровой мягкой пшеницы в условиях Акмолинской области //Вестник КазНАИУ. «Исследования и результаты» Серия биологическая. – 2024. – Т. 100. – №. 3. – С. 127-139.

https://bb.kaznu.kz/index.php/biology/article/view/2303/1692

2. Құлынтай Ф.Қ., Шаяхметов М.Р., Ақшалов Қ.А., Карбозов Т.Е., Жанзаков Б.Ж. Жерді қашықтықтан зондтау деректері бойынша ақмола облысындағы жаздық бидай дақылының жай-күйіне мониторинг жүргізу. //Вестник науки КАТИУ им. С.Сейфуллина (междисциплинарный). – Астана. - 2024. - № 2 (121). - Б.61-70. doi.org/ 10.51452/kazatu.2024.2(121).1456

https://bulletinofscience.kazatu.edu.kz/index.php/bulletinofscience/article/view/1456/1281

3.Лисенович А.И., Тен Е.А., Жанзаков Б.Ж., Шупанова И.В. Применение методов дистанционной оценки коллекционных питомников, на примере чечевицы. Вестник Кызылординского университета имени Коркыт Ата. – 2024. - №3.-С.19-26

https://agro.korkyt.edu.kz/downloads/arch/journal_mmBGE2rk9EOdVal.pdf

4.Б.Ж. Жанзаков, Ф.К. Кулынтай, И.В. Шупанова, И.П. Ошергина, Е.А. Тен. Оценка урожайности крупносеменных образцов чечевицы на основе вегетационных индексов.// Вестник науки КАТИУ им. С. Сейфуллина (междисциплинарный). – Астана.- 2024. -№ 3.-С. 25-36

https://bulletinofscience.kazatu.edu.kz/index.php/bulletinofscience/article/view/1731/1307

5. Назарова П.Е., Наздрачев Я.П., Мамыкин Е.В. Влияние различных доз аммиачной селитры на урожай и содержание белка в зерне яровой тритикале. //Почвоведение и агрохимия. -2024. -№2. – С.39-53

https://journal.soil.kz/jour/article/view/861/725

6. Нелис Т. Б., Давыдова В. Н., Кочоров А. С., Базарбаев Б. Б., Утельбаев Е. А., Исмаилова А. А., Погосян А. СДинамика численности капустной моли в посевах рапса на фоне применения инсектицидов // Вестник КазНАИУ «Исследования и результаты» .- 2024.- №2(102).-С. 248-260, https://doi.org/10.37884/2-2024/24

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/594

7. Давыдова В.Н., Нелис Т.Б., Кочоров А.С., Базарбаев Б.Б., Утельбаев Е.А. Снижение вредоносности основных фитофагов льна масличного в условиях Акмолинской области.// Вестник КазНАИУ «Исследования и результаты» .- 2024.- №2(102).- С. 186-199 https://doi.org/10.37884/2-2024/18

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/523

8. Е.К. Жусупбеков, С.Б. Кененбаев., Б.М. Амангалиев, Қ.Ж. Байтаракова,А.М. Сагимбаева, К.У. Рустемова. Влияние обработки почвыудобрений на урожайность зерновых и масличных культур в условиях богарного земледелия Казахстана // Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты. – 2024. – №02-1.– С.264-276. -https://doi.org/10.37884/2-1-2024/563

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/563

9. Құныпияева Г.Т., Жапаев Р.Қ, Бастаубаева Ш.О, Оспанбаев Ж., Сембаева А.С., Жусупбеков Е.К. Оңтүстік шығыс Қазақстанның тәлімі жағдайында өсірілген дақылдардың қор сақтаушы технолоиясы // Ізденістер нәтижелер.- 2024.- №2-1. - С.206-220.

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/557/395

10. Жапаев Р.К.,Куныпияева Г.Т.,Оспанбаев Ж.,Сембаева А.С.,Қырғызбай Қ.,Какимжанов Е.Х. Влияние способовобработкипочвынаводно-физическиесвойства почвы в условиях богары юго-востока Казахстана // Ізденістер нәтижелер.- 2024. №2-1. - С.220-233.

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/558/396

11. Куныпияева Г.Т., Жапаев Р.К., Бастаубаева Ш.О., Оспанбаев Ж., Майбасова А.С., Жусупбеков Е.К. Структурно-агрегатный состав и водопрочность почвы в зависимости отспособовобработкипочвывусловияхюго-востока Казахстана // Ізденістер нәтижелер. 2024. №2-1. -С.284-294.

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/565/401

12. Жапаев Р.К., Куныпияева Г.Т., Оспанбаев Ж.,Сембаева А.С., Қырғызбай Қ., Какимжанов Е.Х.Влияние разных способов обработки почвы на ее агрофизические и агрохимические свойства почвы в условиях богары юго-востока Казахстана // Ізденістер нәтижелер. 2024. №2-1. -С.233-248.

https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/560/397

13. Ахметова Г. К. Эндофитные грибы корневого микробиома, выделенные из сельскохозяйственных культур в плодосменных севооборотах Акмолинской области //Сборник материалов международной научно-практической конференции«Актуальные проблемы микробиологии, биотехнологии и биоразнообразия», посвященная 20-летию РКМ».-Астана.-2024.- С- 200.

14. Жапаев Р.Қ., Құныпияева Г.Т., Оспанбаев Ж.О., Майбасова А.С. Жаздық арпа өсірудің қор үнемдеуші технологиясы. // Сб. мат-лов Междунар. научно-практич. конф., посв. 90-летию со дня основания Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства«История и современность: Аграрные исследования в области земледелия и растениеводства». -Алмалыбак.-2024. – Б.189-193.

15. Құныпияева Г. Т., Жапаев Р. Қ. Оңтүстік өңірге судан шөбі мен африка тарысын өсірудің маңызы зор// Сб. мат-лов Междунар. научно-практич. конф., посв. 90-летию со дня основания Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства«История и современность: Аграрные исследования в области земледелия и растениеводства». -Алмалыбак.-2024. – Б.198-203.

16. Құныпияева Г.Т., Жапаев Р.Қ., Оспанбаев Ж.О., Сембаева А.С.Ресурс үнемдеу арқылы өнімділікті арттыру // Сб. мат-лов Междунар. научно-практич. конф., посв. 90-летию со дня основания Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства«История и современность: Аграрные исследования в области земледелия и растениеводства».-Алмалыбак.-2024. – С.204-209.

17.Оспанбаев Ж., Сембаева А.С., Майбасова А.С., Нургалиев А.К., Абдразаков Е.Б. Эффективность пожнивного возделывания масличного льна в условиях юга-востока Казахстана // Сб. мат-лов Междунар. научно-практич. конф., посв. 90-летию со дня основания Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства«История и современность: Аграрные исследования в области земледелия и растениеводства». – Алмалыбак, -2024. - С.210-218.

18.Сембаева А.С., Омарова А.Ш., Оспанбаев Ж.О., Жапаев Р.Қ., Куныпияева Г.Т., Майбасова А.С. Қазақстанның оңтүстік-шығысы жағдайында астыққа арналған жүгері будандарын өсіру технологиясының ерекшеліктері // Сб. мат-лов Междунар. научно-практич. конф., посв. 90-летию со дня основания Казахского научно-исследовательского института земледелия и растениеводства«История и современность: Аграрные исследования в области земледелия и растениеводства». – Алмалыбак.- 2024. – С.224-230.

19. Дауренбек Н.М., Тагаев А.М., Махмаджанов С.П., Костаков С.П., Базарбай З.Влияние противоэрозионных мероприятий на физические свойства почв. //Международный научный журнал «Endless Light in Science. -Алматы.- 7-15 июня 2024 г.- С.26-29.

20. Тагаев А.М., Дауренбек Н.М., Костаков С.П., Махмаджанов С.П.Приемы улучшения физического состояния почв. //Международный научный журнал «Endless Light in Science.- Алматы.- 5 сентября 2024 г.- С 32-36.

Шетелдік басылымдардағы мақалалар

21. Жанзаков Б.Ж., Құлынтай Ф.Қ., Скобликов В.Ф., Лисенович А.И., Тен Е.А. Использование дистанционного зондирования и вегетационных индексов в сельскохозяйственной практике и науке: обзор. //Вестник Белорусской государственной сельскохозяйственной академии. - г. Горки. – 2024. - №3. – С. 60-66.

22. Ахметова А.К., Қияс А.А. Что нужно аграрной науке сегодня? // Сибирский вестник сельскохозяйственной науки.- 2024. -Т. (54) 3. - С. 79-84

23. Тулькубаева С.А., Тулаев Ю.В., Сомова С.В., Васин В.Г. Производственное испытание дифференцированного внесения минеральных удобрений при возделывании яровой пшеницы // Актуальные вопросы растениеводства и кормопроизводства: сб. науч. тр. – Кинель: ИБЦ Самарского ГАУ.- 2024. – С.131-139.

24. Зуева Н.Б., Жлоба Л.Д., Жлоба Г.П., Поползухина Н.А. Влияние технологий возделывания и минеральных удобрений на содержание и качества гумуса южно-карбонатных почв// Проблемы агрохимии и экологии. – 2024. - №1.- С.21-26.

DOI:10.26178/1135.2024.68.41.003

25. Зуева Н.Б., Поползухина Н.А. Влияние технологий возделывания и минеральных удобрений на содержание микроэлементов в зерне гороха посевного, яровой мягкой пшеницы и льна масличного// Мат-лы ХV Национальной научно-практической конференции (с международным участием) «Экологические чтения – 2024». –г. Омск.- 2024.- С. 117-122.

26.Баймуканова О.Н., Акшалов К.А., Фризен Ю.В. Эффективность технологии прямого посева яровой пшеницы в засушливых условиях// Мат-лы Международной научно-практ. конференции, посвящённой 100-летию образования кафедры садоводства, лесного хозяйства и защиты растений «Сибирское садоводство: современное состояние и перспективы развития».- Омск.- 2024.- С. 187-191.

27. Харитонов Д.С., Харитонова А.С., Христич В.В. Влияние сроков посева и нормы высева на продуктивность яровой мягкой пшеницы сорта «Шортандинская 2014» в условиях ТОО «Научно-производственного центра зернового хозяйства им. А.И. Бараева» Акмолинской области// Мат-лы Международной научно-практ. конференции, посвящённой 100-летию образования кафедры садоводства, лесного хозяйства и защиты растений «Сибирское садоводство: современное состояние и перспективы развития».- Омск.- 2024.- С. 325-329.