Көрнекті ғалым Қасқарбаев Жексенбай Айтошұлын еске алу

Жаңалықтар

А.И. Бараев ат. АШҒӨО-ның 65 жылдық мерейтойына орай

«Ел есінде болса, адам мәңгі өмір сүреді...»

Міне бірнеше жылдан бері ол біздің қасымызда жоқ ... Оны білетін және онымен бірге жұмыс істегендердің бәрі оны адал, талантты, жанашыр, шынайы адам және оны өз ісінің керемет маманы ретінде еске алады.
Ж.А.Қасқарбаевтың бүкіл өмірі - Отанға мінсіз қызмет етудің, аграрлық ғылымға, жерге адалдықтың дәлелі және оған тән ерік -жігер мен батылдық, тектілік, оны таза және жарқын тұлға етті, ол ғылымдағы жастарға лайықты үлгі бола білді.
Ол 1984 жылы «агрономия» мамандығы бойынша Целиноград ауылшаруашылық институтын үздік бітіріп, агроном-ғалым біліктілігіне ие болып, еңбек жолын Торғай облыстық ауылшаруашылық тәжірибе станциясында агроном болып бастады, онда 1994 жылға дейін жұмыс істеді. 1994 жылы А.И. Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми -зерттеу институтының Қазақ Еңбек Қызыл Ту орденді егістік дақылдарының агротехнологиясы зертханасының меңгерушісі лауазымына конкурс бойынша қабылданды(Шортанды ауылы).
Дәл осы институтта Қасқарбаев Ж.А. тұлға ретінде, көрнекті ғалым және ғылымды ұйымдастырушы ретінде қалыптасты.
Қасқарбаев Жексенбай Айтошұлы бүкіл отандық аграрлық ғылымның дамуына орасан зор үлес қосты. Оның көп қырлы қызметі жоғары кәсіби шеберлікке негізделген. Оның жемісті қызметінің ерекшелігі – оның ерекше жұмысқа қабілеттілігі мен кез - келген мәселені шешудегі іскерлігі. Ол нақты егіншілік технологияларының жаңа ғылыми әзірлемелеріне, органикалық егіншілікке негізделген ауылшаруашылық дақылдарын өсіру технологияларына және жаңа селекциялық сорттарды енгізуге көп көңіл бөлді. Ол Солтүстік Қазақстанда дәнді, дәнді бұршақ және майлы дақылдарды өсірудің жаңа технологияларын ұсынды, орталықта зерттелетін дақылдардың түрлерін көбейтті, аймақ үшін дәстүрлі емес дақылдармен селекциялық жұмысты бастады және т.с.с. Ж.А.Қасқарбаев тікелей қатысуымен және басшылығымен, Қазақстанның далалық аймағындағы ауыл шаруашылығын сақтау мен өсімдік шаруашылығын әртараптандырудың ғылыми негіздері жасалды. Солтүстік Қазақстанда дәнді, дәнді бұршақ және майлы дақылдарды өсірудің минималды және нөлдік технологиялары ұсынылды, олар топырақ құнарлылығын қалпына келтіру мен сақтауды, өсімдік шаруашылығы өнімдерінің экспортын кеңейтуді қамтамасыз етеді. Солтүстік Қазақстанда қара топырақты өңдеу жүйелерін оңтайландырудың ғылыми негіздері жасалды.
Оның басшылығымен ауылшаруашылық дақылдардың 49 сорты, оның ішінде 13 жаздық жұмсақ бидай жасалды және мемлекеттік сорттарды сынауда тұр (Орал, Асыл Сапа, Казахстан 20, Шортандинская 2012, Шортандинская 2014, Шортандинская 2015, Целинная 2014, Ақ Орда, Тәуелсіздік, Солтүстік және т.б.); 3жаздық қатты бидайдың сорты, 3 - жаздық арпа, 3 - сұлы, 4 - тағамдық және жемдік тары, 2 - қарақұмық, күнбағыстың 1 сорты, рапстың 2 сорты, 5 - бұршақ, ноқат, жасымық, жем азықтық дақылдарының 13 сорты (жоңышқа, түйежоңышқа, эспарцет, еркекшөп және т.б.).
Қасқарбаев Ж.А. селекциялық жетістіктерге 6 патентке, 4 инновациялық патентке ие болды, ол 105 -тен астам ғылыми жұмыстарды, әр түрлі отандық, оның ішінде шетелдік ғылыми басылымдарда жариялады. Ж.Қасқарбаев Аграрлық ғылымға, елдің әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуына, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан елеулі үлесі үшін мемлекет алдындағы қызметі үшін «Құрмет» орденімен, «Ерен еңбегі үшін» медальдарымен, «Целинаның 50 жылдығы», «Академик А.И.Бараевқа 100 жыл» мерейтойлық медалімен, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың екі алғыс хатымен марапатталды.

Ақшалов Қанат Әшкеұлы, АШҒӨО-ның адаптациялық және агроландшафты технологияларды дамыту зертханасының меңгерушісі, былай дейді: «Жексенбай Айтошұлы ғылымға берілген адам болды. Ол біздің Шортанда ғылыми мектебінің түлегі. Ол әртараптандыру, себу мерзімдері, себу нормалары туралы мәселелерді әзірлеуде көп жұмыс жасады. Ол үлкен жауапкершілікпен, ұқыптылықпен және жұмыскерлігімен ерекшеленді. Ғылым ұсынатын сандарға толықтай сенуге және үміттенуге болатындай етіп, бәрі түсінікті және әдістемелік тұрғыдан сауатты болғанын құп көретін. Ол жас ғылыми кадрларды тәрбиелеуге көп көңіл бөлді. Ол фермерлермен және ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерімен белсенді жұмыс жасады. Барлығы оны өте құрметтеді! ».

Өзі өсіріп, тәрбиелеген бүгінде Орталықтың ғылыми әлеуетінің негізін құрайтын А.И. Бараев ат. АШҒӨО-ның ғалымдары Жексенбай Айтошұлын жылулықпен еске алады.
АШҒӨО-ның микробиология зертханасының меңгерушісі Ирина Викторовна Рукавицина оны былайша еске алады: «Ж.А. Қасқарбаевпен Мен 1998 жылдан бері таныспын. С.Сейфуллин атындағы Ақмола аграрлық университетінің агрономия факультетінің 4 курс студенті ретінде А.И. Бараева ат. ҚазАШҒЗИ қабырғасында өндірістік практикадан өттім. Сол кезде директордың ғылым жөніндегі орынбасары қызметін атқарған Жексенбай Айтошұлы маған тәжірибе аяқталғаннан кейін және университеттегі оқуды аяқтағаннан кейін жаңа перспективті зертханаға жұмысқа келуді ұсынды.Және солай болды. 1999 жылы тағайындау бойынша Жексенбай Айтошұлы мені А.И. Бараев ат. ҒЗИ-да майлы және дәнді бұршақ тұқымдас дақылдарды сұрыптайтын жаңа зертханада кіші ғылыми қызметкер қызметін ұсынды. Жұмыс өте қызықты болды, содан кейін аспирантура, басқа зертханада, жаңа бағытта жұмыс істедім.
18 жыл бойы мен Ж.А.Қасқарбаевтың басшылығымен жұмыс істеуге мүмкіндік алдым. Ол туралы жақсы сөз айту - ештеңе айтпау. «Ғылым адамнан үлкен күш пен үлкен құштарлықты талап етеді», - бұл И.П. Павловтың сөзін Жексенбай Айтошұлына бағыттауға болады. Ол керемет адам, есімі үлкен әріптермен жазылған нағыз ғалым еді. Ол өз жұмысына риясыз құлшыныспен қарады, барлығына терең үңілді, тек еңбекпен өмір сүрді. Ғылым адамы, үнемі жаңа нәрсені іздейді. Кездесу кезінде мен тек ғылыми ғана емес, әр түрлі сипаттағы жаңалықтарды талқылауды ұнататынмын. Ол өзінің практикасы мен көп жылдық тәжірибесінен көптеген қызықты нәрселерді айта алатын, сонымен қатар сізді тыңдайды, талқылайды, кеңес береді. Көптеген шаруа қожалықтарының басшылары мен қарапайым агрономдар оған кеңес алу үшін жиі жүгінетін.
Жексенбай Айтошұлының мамандардан жоғары бағаланған, бірнеше рет үлкен бағдарламалар мен гранттар жазды. Маған оның өмірінің соңғы жылдарында көміртегі секвестріне және топырақтың құнарлылығына байланысты екі жобасы бойынша зерттеу жүргізу бақыты бұйырды. Бұл жағдайда алынған үлкен тәжірибе мен жаңа зерттеулер әрі қарайғы ғылыми жұмыстарыма көп көмегін тигізді.
Ол Институт тарихына өте тыңғылықты қарады, немен тыныс алатынан білетін және түсінетін. Директор ретінде жұмыс істеген кезеңінде ғалымдарымыздың қолдауымен ғалымдарымыздың барлық жетістіктері көрсетілген тамаша мұражай мен көрме орталығы құрылды. Бізге келіп, мұражай мен көрме орталығын тамашалағандардың көпшілігі директор бастаған біздің ұжымның Институттың құрылу тарихын соншалықты терең ашатын әлемдік танынатын баға жетпес экспонаттарды жинап, сақтай алғандығына әрқашан тәнті болатын. Ал оның бастауында тұрған ғалымдар, олардың үлкен жетістіктері ...
Жексенбай Айтошұлында біздің институттың өркендеуіне деген сүйіспеншілік пен қамқорлық бірінші кезекте болды …… .».

Орталықтың аналитикалық бөлімінің басшысы, Құнанбаев Қайрат Қайырбекұлы:
Жексенбай Айтошұлы мені 2005 жылдың қаңтарында жұмысқа қабылдады. Оның басты ерекшелігі - ұйым басшысы ретінде тек ғылыми мәселелерді шеше білу ғана емес, сонымен қатар адамдар арасындағы қарым -қатынасты терең меңгеру болды. Ол ғылым мен өмір туралы жақсы кеңес беруді білді. Ол ғылыми мәселелерді қызығушылықпен талқылады, осы немесе басқа мәселені қалай шешуге болатындығы туралы ой бөлісті. Жексенбай Айтошұлының қолдауының арқасында аналитикалық зертханалар айтарлықтай жаңартылды. Ол үнемі жас мамандарды ғылыми тағылымдамаға жіберуге, олардың біліктілігін арттыруға тырысатын. Ол жас қызметкерлердің есептері мен ғылыми мақалаларын мұқият өңдеді. Жетекші ретінде ретінде ол жұмыс істеуге талапшыл болатын, қандай ғылыми әдебиеттер оқитыны қызықтыратын. Әрқашан кітапхана қорын жаңартумен айналысты. Менің өмірімде ол мені ғылыми қызметкер ретінде қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Біздің жадымызда ол ғылымның ірі ұйымдастырушысы, өмірін ғылыми зерттеулерге арнаған адам ретінде қалды.

АШҒӨО-ның көпжылдық шөптерді селекциялау бөлімінің меңгерушісі Филиппова Надежда Ивановна ол туралы негізгі тәлімгерлердің бірі ретінде айтады. «Мен үшін Жексенбай Айтошұлы бірегей тұлға, Орталықтың басшысы және керемет ғалым болды және болып қала береді. Ол өз мысалында ғылымды қалай жасау керектігін көрсетті. Ол адал, қамқор, әділ және сыйлы адам болды. Ол Орталықты басқарған кезде біз әрқашан ғылыми гранттар ұтып алдық. Ол адам бойындағы ақыл, білім, еңбекқорлық сияқты қасиеттерді жоғары бағалады. Бүгінде агроөнеркәсіптік кешендегі барлық фермерлер мен басшылар оны әлі күнге дейін ерекше ықыласпен еске алады. Ол әрдайым егістердегі метеорологиялық және өсімдіктер туралы мәліметтерге сүйенді. Мен Солтүстік Қазақстанның шаруа қожалықтарына көп саяхаттадым және әр аймақта ауыл шаруашылығы дақылдары қандай болатынын білемін. Ол қазақстандық және шетелдік ғалымдардың тәжірибесін талдағанды ұнататын және әрқашан талдайтын, өзі үшін ең қажетті және ең жақсысын алатын. Айта кету керек, КСРО ыдырағаннан кейін қаржыландыру жетіспеді, бірақ басқа институттар көпжылдық шөптерді зерттеу қызметін және тақырыптарды жауып тастаған кезде, біздің көпжылдық шөптер бөлімі КСРО-ға қарасты барлық селекциялық материалдарды, желілер мен сорттарды сақтағанын ол мақтан тұтатын. Ол біз зерттейтін көпжылдық шөптердің барлық түрлерін сақтай алатындығымызды мақтан тұтты (бізде көпжылдық шөптердің 10 түрімен айналысамыз), бізде сорттардың үлкен ассортименті, олардың 24 аудандастырылған сорттары (оның ішінде еркекшөп, бидайық , арпабас және т.б.) бар. Біз сорттарды МСС-ға ұсынған кезде, ол бізбен сорттың атауы туралы пікір таласатын, себебі ол осы сорттардың атауы шыққан жері туралы көресеткенін ұнататын, мысалы Дамсинская, Шортандинская, Астана. Ол сондай-ақ оның басшылығымен 2005 жылы біз көпжылдық шөптердің алғашқы тұқым шаруашылығы бойынша ғылыми жұмысты қайта бастағанымызды мақтан тұтты.Ол біздің Орталықтың тұқымдарының сорттары біздің елді, ең болмаса Солтүстік Қазақстанды қамтамасыз еткенін армандады. Ол өзінің сорттары мен қазақстандық селекциясының керемет патриоты болды, шетелдік сорттарды енгізуге қарсы болды және әрдайым отандық сорттардың қолдаушысы болды. Ол күн сайын жеке өзі жүріп, біздің барлық егістерімізді және олардың жағдайын білетін. Есімде, біздің мұражайға қонақтар келгенде, ол өзі барлық зертханалардың қызметі туралы әнгімелейтін, атап айтқанда, ол меңзерді менен алып, біздің бөлімнің жұмысы туралы айтқанды ұнататын. Ол шын жүректен ғылымға құштар бірегей адам болды!»

Агрохимия және тыңайтқыштар зертханасының мең.Филонов В.М.
Жексенбай Айтошұлын туған күнінде еске алып, ең алдымен оның жоғары әдептілігі мен адалдығы туралы айтқым келеді. Институтта жұмыс істеген алғашқы күннен бастап ол әлі де болса агротехнология зертханасының меңгерушісі, содан кейін егіншілік бөлімінің меңгерушісі болды, ол басқа зертханалар мен бөлімдердің жұмысының барлық мәселелерін қамтуға тырысты. Онымен әр түрлі тақырыптарды талқылаған сайын әңгіме эмоционалды жағдайда өттетін, өйткені ол әр зертханадағы ғылыми зерттеулердің барлық ерекшеліктерін мұқият түсінгісі келетін. Бірақ ол ешқашан өзінің сұхбаттасушысын қорлауға немесе ренжітуге ешқашан жол бермеді. Ол біреуге дауысын көтерген жағдай есімде жоқ - ол әрдайым сабырлы және мұқият болды. Оның керемет ұйымдастырушылық қабілеті болды, ол команданы шұғыл тапсырманы шешу немесе аяқтау үшін біріктіруді білді. Бұл, әсіресе, Ауыл шаруашылығы министрлігі жанындағы жобаларды немесе Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жариялаған гранттарды жазуға қатысты. Сонымен бірге ол ең белсенді қатысушы ретінде, мақсат қойып, міндеттерді тұжырымдайтын. Ол әрдайым өзінің байсалдылығы мен ұқыптылығымен таңғалдыратын. Ауылшаруашылық өндірісі туралы кәсіби білімі бар Жексенбай Айтошұлы әрдайым тыңдаушылардың назарын - президенттен, министрлерден, әр түрлі деңгейдегі әкімдерден бастап, ірі ауылшаруашылық кәсіпорындарының басшылары мен фермерлеріне дейін қалай аударуды білетін. Ол әрқашан өз ойларын нақты және анық айтатын, бұл әсіресе астық және басқа дақылдарды өсіру технологиясындағы әр түрлі жағдайларды түсіндіруде маңызды болды. Біздің құрметті әріптесіміздің өмірлік тағдыры өте қатал болып шықты, біз оның аурумен қандай табандылық пен батылдықпен күрескені есімізде . Бірақ ол өзінің шығармашылық күштерінің кемелденген кезеңінде кетті. Туған күнінде мен Жексенбай Айтошұлының отбасы мен достарына денсаулық, амандық тілеймін және лайықты ұл, іні, дос туралы естеліктерді жадыңызда сақтаңыз демекпін.
Бүгін өсімдік шаруашылығы саласындағы әйгілі ғалым, ауылшаруашылық ғылымдарының кандидаты Қасқарбаев Жексенбай Айтошұлы 60 жасқа толар еді. Орталықтың қазіргі басшылығы әлемде әйгілі астық шаруашылығы орталығының қалыптасуы мен дамуына елеулі із қалдырған, құрметті әріптесі, көрнекті ауылшаруашылығы ғалымы Қасқарбаев Жексенбай Айтошұлын ерекше құрметпен еске алады.

656 -рет қаралды