АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҒЫЛЫМЫНЫҢ МАҚТАНЫШЫ

Бұл күндері әлемге әйгілі ғалым, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі Мехлис Қасымұлы Сүлейменов 85 жылдық мерейтойын атап өтуде.

«Тың»ғылымыныңкөптегенжетістіктері Мехлис Сүлейменовтің есімімен байланысты. Ол Қазақстан егіншілігінің жаңа бағытының авторы болды. Биыл біз Тың жерлердің мерейтойын атап өтеміз. Ал сол кездегі ең күрделі міндет — топырақ эрозиясына байланысты мәселелерді шешу, мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін нығайту міндеті жүктелген Шортандыдағы астық шаруашылығы институтының тарихы да осы датамен тікелей байланысты.

Мехлис Қасымұлы академик Александр Иванович Бараевтың басшылығымен жұмысын бастады. Кіші ғылыми қызметкер, ғылыми жұмыс жөніндегі бірінші орынбасары, кейін Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтын өзі басқарды.

Біріншікезеңде Мехлис Қасымұлының ғылыми зерттеулері дәнді дақылдардың оңтайлы аудандарына қатысты болды. Жаздық бидай тұқымының себу мөлшерін гектарына 3-3,5 миллион тұқымның орнына 1,5-2 миллион тұқымға дейін төмендету мүмкіндігі теориялық тұрғыдан дәлелденіп, кейін практикалық қолданысқа ие болды. Айтпақшы, қазірдің өзінде бұл әзірлемелер нақты себу технологиясын қолдануға байланысты өте өзекті болып табылады.

Мехлис Қасымұлы алғаш рет «Сельская жизнь» газетінің беттерінде егістікті пайдалануды күшейту бойынша егіншіліктегі жаңа бағытты әзірлеу туралы айтқаныбүкіл совет кеңесі үшін революция болды. Мақаланың жариялануы жоғары үкіметтік делегацияның Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына келуімен тұспа-тұс келді. Ғылыми кеңестің отырысы өтті, онда қарқынды егіншілік тұжырымдамасы алғаш рет ұсынылды.

Сол кезде КСРО-ның көптеген жетекші ғалымдары Мехлис Сүлейменовтің идеяларына қарсы шықты. Бірақ уақыт бәрін өз орнына қойды. Оның зерттеулері негізінде біздің институт бірінші болып бұрынғы Кеңес Одағының азиялық бөлігі үшін өсімдік шаруашылығын әртараптандыру және жеміс алмастыру ауыспалы егістерін дамыту қағидаларын әзірлеп, ұсынып отыр. Бұл бір жағынан егістік алқаптарының өнімділігін арттырса, екінші жағынан топырақтың жел және су эрозиясымен күресу мәселелерін шешті.

Мехлис Қасымұлы таза сүрі алқабын жемазықтық және басқа да «қаржылық» дақылдармен алмастырудың орындылығын ғылыми негіздеді. Егіншілікті дамытудың жаңа көріністері Одақтың бүкіл ауылшаруашылық ғылымын «дүбірлетті».

Дегенмен, нақты өндіріс ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа бағыттарын біз қалағандай тез қолға алмағанын мойындау керек. Және бұл таңқаларлық емес. Мамандар ескі іліммен тәрбиеленді. Міне, Мехлис Сүлейменовтің көрнекті ғалым ретіндегі беделі де сезілді.

Институтқа Кеңес Одағы мен Қазақстанның бірінші басшылары бастаған жоғары делегациялар келді. Ал Мехлис Сүлейменов әр жолы өз ұстанымын сауатты қорғай білді.

Бұл орайда сол кездегі КСРО Министрлер Кеңесінің төрағасы Николай Рыжковтың сапары өте маңызды болды. Мехлис Қасымұлымен институттың даму келешегі мен Одақтағы ауыл шаруашылығын дамытудың келешегі туралы пікірлесуі оған үлкен әсер қалдырды. Жағдайды дұрыс бағалай отырып, Сүлейменовке қолдау көрсетуді бұйырды.

Осыдан кейін институтқа одақтық және республикалық көлемдегі көптеген делегациялар келе бастады. Біздің теориялық ұстанымдарымыз практикалық нәтижелермен расталды және біз оларды әрдайым ғылыми тәжірибе алаңдарында қонақтарға көрсеттік.

Институтта Ресейдің, Канаданың, АҚШ-тың, Жапонияның, Австралияның, Еуропаның жетекші ғалымдарының қатысуымен көптеген ғылыми-практикалық конференциялар, симпозиумдар мен семинарлар өткізілді. Зерттеудің дұрыстығын тәжірибелер көрсетті. Олар бізге топыраққа не болып жатқаны туралы сұрақтарға жауап беріп, егіншілік жүйесіндегі тығырықтардың бетін ашты.

Қызықты сәт. Мехлис Қасымұлы тек ғылыммен ғана емес, шет тілдерін үйренумен де шұғылданды. КСРО-да оның ауылшаруашылық тақырыбына қатысты ағылшын тілін білуде теңдесі жоқ екенін айту жеткілікті. Сондықтан ол Біріккен Ұлттар Ұйымына ауыл шаруашылығы бойынша сарапшы ретінде шақырылды.

Ғылыми атақ-даңқтың өсуімен Мехлис Сүлейменовтің қоғамдық қызметі кеңейе түсті. Ол Қазақ КСРО Жоғарғы Кеңесінің, Парламент Мәжілісінің депутаты болып сайланды.

Қазақстан мен Ресейдің құрғақ аймақтарындағы ауыл шаруашылығын дамыту тұжырымдамасының негізгі ережелері бүгінгі күні де өзекті болып табылады. Ал Мехлис Қасымұлы әлі күнге дейін ғылыми ортамен, оның ішінде А.И.Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығымен өз ойларын, мәселелерді шешуге деген көзқарасын бөлісіп келеді.

Тимур Савин, «А.И. Бараев атындағы Астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС Басқарма Төрағасы, биология ғылымдарының кандидаты Қанат Ақшалов, зертхана меңгерушісі

Материал «Казахстанская правда» газетінен алынды https://kazpravda.kz/n/gordost-selskohozyaystvennoy-nauki/

3 518 -рет қаралды